25 Eylül 2016 Pazar Saat 10:38
Bu olumlu gelişmelerden bazıları, uluslararası hukuk ile
barış süreçleri arasındaki ilişkilere baktığımızda çok alakalı olabilir.
Örneğin, uluslararası insancıl hukukça öngörülmüş insancıl anlaşmaların (3.
madde)*, savaş hallerini insancıllaştırmadaki geleneksel rollerinin ötesinde,
barış anlaşmasına normatif güç kazandıracak bir araç olarak kullanılması.
Ancak en çok tartışma yaratan ve ilgi çeken mesele, barış
anlaşmasının adalet ve hesap verebilirlik bileşeni ile devletin uluslararası
ceza hukuku açısından görevleri arasındaki ilişki.
Ülke içinde silahlı çatışma ile yüz yüze olan bir devletin,
uluslararası ceza hukukunun son yıllarda geliştirmiş olduğu katı adalet
standartlarını izleyerek barış anlaşmasına nasıl ulaşabileceği konusunda şu an
bir kuşku olduğundan, bu önemsiz bir soru değil.
Kenya ve Uganda gibi Roma Statüsünün yargılama yetkisi
altındaki vakalarda gerilimler çok aşikar. Farklı kesimlerden, UCM
Başsavcılığının, eylemlerinin barış arayışının önüne koyduğu olası engeller
konusunda aşırı katı olduğuna ve barış sürecini riske atıyorsa müdahale
etmekten imtina etmesine imkan verecek olan “adaletin menfaati maddesini
kullanmış olması gerektiğine dair eleştiriler geldi.
UCM’nin buna yanıtı, bu ilkenin, barış sürecini riske atıyor
olsa bile belirli durumlara müdahaleden kaçınmaya çok az imkan bırakan ve
“adaletin menfaati ile kurbanların adaletten menfaatini denk tutan katı
yorumunu savunmak oldu.
Bu durumla birlikte, barış ile adalet arasındaki kutuplaşma
konusunda eski bir ikilem ortaya çıktı. Bu anlaşılır bir durum çünkü Rodrigo
Uprimny’nin de açıkladığı gibi, “barış ve adalet uzun vadede aynı istikamette
gidebilse de kısa vadede çatışma halindedirler: insanlığa karşı suçlar ciddi cezaları
hak eder ama bu tür yaptırımlar barışı müzakere etmeyi de imkansız kılar.
Kolombiya örneği işte bu noktada, tartışmanın ilkelerden
birini harcayacak şekilde aşırı uçlara gidilmeksizin sürdürülebileceğini
gösteren ilginç bir katkı sunabilir.
2004’ten bu yana UCM Başsavcılığı, çatışma sırasında işlenen
korkunç suçlar nedeniyle bir ön inceleme yürütmekte. Soruşturma açma kararı
vermemiş olmasına rağmen, pozitif tamamlayıcılık ilkesi kapsamında yerel
soruşturmaların ilerleyişini denetleyen ulusal makamlarla birlikte çalıştı.
Ancak Kolombiya barış anlaşmasının bu ilişkiyi değiştirip
değiştiremeyeceği sorusu geçerliliğini koruyor. Anlaşma, özellikle de en ciddi
vakalardan en çok sorumlu olanlar için geçerli olmak üzere, çatışma sırasında
yaşanan ihlalleri soruşturacak özel bir yargılama yetkisi alanı oluşturan
birleştirilmiş bir hesap verebilirlik mekanizması kuruyor. Ancak barış
müzakeresinin ürünü olan bu sistem, kurbanların hakları için hakikat ve
tazminat gibi tatmin edici adımlara iyi niyetle katkıda bulunan ve aynı zamanda
da geçmişteki suçlara olan iştiraklerini itiraf eden zanlıların, her kim olursa
olsunlar, düzeltici ve tazmin edici içerikteki faaliyetleri yerine
getirmelerini garanti eden, özgürlüğü kısıtlayıcı bir cezaya tabi tutulmalarını
getiriyor. Kamusal altyapı inşası, kırsal bölgelerde insancıl amaçlarla mayın
temizliği veya kırsal kalkınma tedbirlerini içerecek olan bu faaliyetler,
kişiyi cezaevinde özgürlüğünden mahrum bırakma tedbirlerinin yerini alacak.
Bazı analistler söz konusu yaptırımın, Roma Statüsünce konan
standartları karşılamada yetersiz olduğunu iddia ettiler ve UCM Başsavcılığının
Kolombiya’da sürece derhal müdahale edeceğini öngördüler. Ancak birkaç gün önce
yayınlanan bir basın açıklamasında Savcı Fatou Bensouda, daha uzlaştırıcı bir
müdahale modeli çizgisi izlemiş gibi görünüyor. Açıklamanın ana vurguları
şöyle:
Birincisi, silahsızlanmayı teşvik etmek uluslararası
suçların önlenmesine katkıda bulunacağından, anlaşmayı tebrik ediyor.
İkincisi, kurbanları merkeze koydukları ve onlara anlaşmada
önemli bir rol verdikleri için tarafları tebrik ediyor.
Üçüncüsü, Bensouda, uluslararası hukukta her türlü affın
değil yalnızca uluslararası suçların ele alınmasını engelleyecek olanların
yasaklanmış olduğunun altını çizerek, Roma Statüsünce belirlenen suçların af
kapsamı dışında bırakılmış olmasından duyduğu memnuniyeti ifade ediyor.
Dördüncüsü, devletlerin ve mevcut örnekte de Kolombiya’nın
taahhüdünün, “etkili yaptırımlar konması olduğunu ve “etkili yaptırımın illa
ki hapis olmadığını vurguluyor.
Beşincisi, devletin görevinin failleri adalet önüne çıkarmak
olduğunun altını çiziyor ve (olağan ulusal yargıya tamamlayıcı olarak) özel
yargısal yetkinin bunun için uygun bir yol olduğunu belirtiyor.
Altıncısı, özel yargının “en ciddi suçlardan en çok sorumlu
olanlara odaklanmış olmasını kabul ederek görünüşe göre ulusal bazlı seçimi
kabul ettiğini de gösteriyor.
Son olarak, basın açıklamasını tasarımla ilgili genel bir
memnuniyet tonu içinde tamamlıyor ancak vaat edilenin gerçekleşmesi açısından
uygulama sürecini dikkatle izleyeceği uyarısını yapıyor. Yani Savcı, pozitif
tamamlayıcılık ruhuyla iç gelişmeleri izlemek için hazırlık soruşturmasına
devam edeceğini duyuruyor.
Bu vizyonda, barış ilkesini bir “adaletin menfaati tedbiri
olarak mı yoksa “kurbanın adaletten menfaati tedbiri olarak mı uygulamamız
gerektiği tartışmasına alternatif getiren bir örnekle karşı karşıya olabiliriz.
Savcı, pozitif tamamlayıcılık ilkesini uygulayarak devletlerin takdir yetkisini
kabul ediyor ve devletlerin taahhütlerini yerine getirip getirmediği konusunda
ayrıntılı bir izleme stratejisi öngörüyor.
Savcının basın açıklamasında belirtildiği gibi, modelin
vaatlerini yerine getirip getiremeyeceğini değerlendirmek için henüz çok erken
ama getirirse bu, incelenmeye değer muhtemel bir yola ilişkin iyi bir gösterge
olacaktır.
(*) Özel İnsancıl Anlaşmalar: Cenevre Konvansiyonları
geleneksel olarak devletler arasındaki çatışmalar için geçerli olsa da 3.
Madde, iç silahlı çatışmada tarafların davranışlarını düzenlemektedir. 3.
Madde, bir iç çatışmanın taraflarının, “özel anlaşmalar yoluyla mevcut
Konvansiyonların diğer hükümlerinin tümünün veya bir kısmının yürürlüğünü
sağlamaya çaba göstermesi gerektiğini belirtmektedir. Nelson Camilo Sánchez
León, dejusticiablog.com, Çeviri: Dünyadan Çeviri
Kürdistan Stratejik Araştırmalar Merkezi
www.lekolin.com – www.lekolin.org – www.lekolin.net –
www.lekolin.info -www.navendalekolin.com -http://kursam.org/index.html
0
21
TR
HE
:” ”
:””
” “,” ”
