Piştî rûxandina hikûmeta Beşar Esed di Kanûna 2024an de, niha Sûriyê ji aliyê hevpeymaniya komên opozîsyonê ve bi serokatiya Heyet Tehrîr el-Şam (HTS) tê birêvebirin. Tevî hewldanên HTŞ û hêzên din ên herêmî ku wekî desthilatdarek nerm û jêhatî xuya bike, ew di eslê xwe de komek selefî-cîhadîst e. HTŞ ji bo aramiya Rojhilata Navîn tehdîdeke berfireh e.
Dewleta Tirk a dagirker ev demeke dirêje piştgiriyê komên cîhadî yên opozîsyona Sûriyê bi taybet “Artêşa Niştimanî ya Sûriyê” (ASA) û HTŞ’ê ye. Çend roj piştî rûxandina rejîma Esed, Enqerê balyozxaneya xwe li Sûriyê ji nû ve ava kir; Wezîrê Karên Derve yê AKP’ê Hakan Fîdan û Serokê Îstîxbarata Tirk Îbrahîm Kalin li Şamê bi rêveberên HTŞ’ê re hevdîtin pêk anîn.
Şanda ku ji Wezîrê Karên Derve Hakan Fîdan, Wezîrê Parastinê Yaşar Guler, Rêveberê MÎT’ê Îbrahîm Kalin û Balyozê Tirkiyeyê yê Sûriyeyê Burhan Koroglû pêk dihat, di 13’ê Adarê de çûn Şamê û yekser li ser “Peymana di navbera Rêveberiya Xweser û Rêveberiya Xweser a Rojhilatê Sûriyeyê de hatiye qebûlkirin” civîneke awarte li dar xistin.
Naveroka civînê di çarçoveya tasfiyekirina bi temamî statuya Rêveberiya Xweser û mayîndekirina HTŞ’ê de hate nîqaşkirin. Di civîna bi pêşengiya MÎT’ê de, ji bo hikûmeta nû ya Sûriyeyê ya bi pêşengiya HTŞ’ê wê çawa bikeve meriyetê û bandora wê ya li ser hêzên heyî, perspektîf hatin dayîn. Tirkiye ku hewl dide hebûna hikûmeta demkî ya Sûriyê ya bi serokatiya Tehrîr El-Şam li dijî Rêveberiya Xweser û Hêzên Sûriyeya Demokratîk (QSD) bihêz bike, her wiha armanc dike ku hebûna xwe li Sûriyê fermî bike. Ger em li gotarên ku di derbarê biryarên ku di civîna di vê çarçoveyê de hatine lidarxistin de hatine girtin binêrin;
- Avakirina Navenda Operasyonên Hevbeş a Tirkiye-Sûriyê li herêmeke ku wê piştre li xaka Sûriyê bê diyarkirin.
- Avakirina Navenda Operasyonên Hevbeş a Tirkiye-Sûriyê li Til Rifatê (Navenda navborî dê navendeke ku MÎT’ê pêşengiya wê dike, komên çeteyên El Emşat û El Hemzat ên girêdayî wê jî di nav de ye)
- Di navbera Tirkiye û Şamê de li ser avakirina Baregeheke hevbeş a Leşkerî-Ewlekariyê li Idlibê dê lihevkirinek bê kirin.
- Li nêzî T-4 baregeheke leşkerî bê avakirin. Her wiha ji bo perwerdekirin û zêdekirina hejmara “leşkeran” (çeteyan) wê MÎT û rayedarên Hikûmeta Nû ya Sûriyeyê hevkariyê bikin.
- Tirkiye dê di avakirina Sûriyeya Nû de alîkariya aborî bike. Hat hînbûn ku Tirkiyeyê di meha dawî de nêzî 1,5 milyon dolar ji HTŞ’ê re veqetandiye.
- Tirkiye ji komên xwe yên çekdar, SNA û komên çete yên li herêmên ku dagir kirine, xwest ku tevlî artêşa nû ya Sûriyeyê bibin. Ji bo van komên çete wê desteka çekan bê dayîn û kampên jiyanê jî bên avakirin.
- Hin çeteyên “hilbijartî” ku bi taybetî ji aliyê MÎT’ê ve hatine perwerdekirin, wê di nava Hikûmeta Nû de ji bo karên taybet werin bicihkirin.
MÎT’a Tirk bi xwe şaneyên veşartî û razayî yên çeteyên biyanî birêxistin dike û wan wezîfedar dike ku di baregehên nû yên bên avakirin de cih bigirin. Tirkiye armanc dike ku van çeteyên biyanî ji bo berjewendiyên xwe yên stratejîk bi kar bîne û li dijî welatên din jî weke metirsî bi kar bîne.
Dewleta Tirk bi sûdwergirtina ji valahiya heyî ya di Hikûmeta Nû de dixwaze bi lez û bez bi dest bixe. Ji bo ku desthilatdariya xwe ya lawaz di raya giştî de xurt bike, hêvî dike ku bi yekkirina zêdetirî 10 hezar çeteyên cîhadî û komên radîkal ên girêdayî DAIŞ’ê bi HTŞ’ê re xwe xurt bike. Hejmara rastî ya komên çete yên girêdayî Tirkiyeyê ji 10 hezarî zêdetir e; Di salên derbasbûyî de Tirkiyeyê ev komên çete bi kêmanî bi piştgiriya aborî li Sûriye, Iraq, Lîbya û Yemenê şer kir, lê bi ser neket. Bi heman awayî par li Iraq û Başûrê Kurdistanê bi alîkariya MÎT’ê şebekeyên îstîxbaratê ava kirin û bi alîkariya çeteyan sînorên dagirkeriyê berfireh kirin.
KOMÊN ÇETEYÊN KU MÎT WAN FÎNANSE DIKE
Piraniya çeteyên biyanî yên çekdar ên di bin kontrola MÎT’ê de berê xwe dan artêşa nû ya Sûriyeyê û hinek jî heta asta generalan hatin bilindkirin. Lê yên din di komên cîhadî yên biçûk de, bi taybetî li bakurê Sûriyê, li nêzîkî sînorê Tirkiyê, çalak in. Hejmara rastî ya Tirkên ku tevlî komên cîhadîst ên li Sûriyeyê bûne ne diyar e. Lê belê di belgeyeke ku heta sala 2019’an ji aliyê îstîxbarata Tirk ve hatiye weşandin de tê gotin ku 4-5 hezar cîhadîstên Tirk çûne Sûriyeyê.
Ne tenê HTŞ koma girêdayê MÎT’ê ye; Hurras El-Dîn (HAD) ku girêdayî El Qaîdeyê ye jî komeke din a ku tê texmînkirin nêzî hezar 500-2 hezar çekdar hene û MÎT her cure destekê dide wê. HAD di mehên dawî de rastî zexteke cidî ya Fermandariya Navendî ya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê (CENTCOM) hat û di êrîşên balafirên bê mirov de gelek lîderên komên çete yên payebilind hatin kuştin. Di nava kesên hatine tasfiyekirin de endamê El Qaîdeya Tirk Muhammed Yusuf Ziya Talay bi nasnav Cafer El-Tûrkî jî heye. Ji bo operasyonên veşartî yên li Sûriyeyê ji aliyê MÎT’ê ve hatiye wezîfedarkirin. Mirina wî derbeke giran li operasyonên MÎT’ê xist û xebatên wê yên li herêmê xera kir.
MÎT her wiha piştgirî dide komên din ên cîhadî, wek Dewleta Îslamî ya Iraq û Sûriyê (DAIŞ) ku hîn jî hêzeke ji 1500 heta 3000 şervanan li Sûriyê diparêze; Ew jî dişopîne Tevgera Îslamî ya Turkîstanê, ku bi piranî ji hemwelatiyên bi eslê xwe Ûygûr ên Çînî pêk tê û tê texmînkirin ku hejmara wan ji 800 heta 3,000 kes e. Mînak, operasyonên El Qaîdeyê yên li Tirkiyeyê di bin fermandariya Serokê Daîreya Çalakiyên Taybet a MÎT’ê û efserê berê Kemal Eskîntan (bi navê Ebû Furkan) dihatin şopandin. Eskîntan ne tenê li Sûriyeyê, li seranserê Rojhilata Navîn û Afrîkayê di piştgiriya Tirkiyeyê ya ji komên cîhadîst re rolek girîng lîst.
Koma cîhadî ya bi navê Xetîbe El-Tewhîd wel-Cîhad ku ji çeteyên Ozbek pêk tê û nêzî 500 endamên wê hene û Xetîba Îmam El-Buxarî ku ji komên din ên bi piranî ji Ozbek û Asyaya Navîn pêk tê û çeteyek ji 500-1000 kesî pêk tê, ji aliyê MÎT’ê ve ji bo mezinkirina wan tê amadekirin. Tirkiye bi komên cîhadî yên wekî Katibat al-Ghoraba dizane ku ji Fransa, Belçîka û welatên din bi rêya MÎT’ê li Afrîka û Kafkasyayê çeteyên cîhadîst kom dike. MÎT jî destekê dide koma cîhadî ya bi navê Ecnad el-Qewqaz ku bi piranî ji çeteyên Çeçenîstan, Daxistanê û herêmên din ên Bakurê Kafkasyayê (li nav axa Rûsya, Gurcistan û Azerbeycanê) pêk tê.
Niha pirs ev e: Hikûmeta Erdogan wê heta çi radeyê karibe vê plana awarte ya nû ku MÎT’ê bi alîkariya çeteyên biyanî amade kiriye, bike pratîkê? Bi pêşengiya MÎT’ê planên bi vî rengî ji aliyê hevkar û hevkarên Tirkiyeyê ve çawa tên amadekirin? Ji ber ku di van deh salên dawî de li Ewropa û Rûsyayê gelek êrîşên terorîst ên cîhadîst ji aliyê çeteyên ku bi awayekî di ser Tirkiyeyê re derbas bûne pêk hatin; Beşek ji wan ew in ku ji bo perwerde û şer çûne Sûriyê.
Aras ŞAHO
