17 Mayıs 2014 Cumartesi Saat 07:56
Qirkirin çi ye, Berhema çi ye, sedema derketina wê çi ye û çawa tê pênase kirin?
Em hiha li ser qirkirina Qirkirina Fîzîkî û Qirkirina çandî bisekinin
Qirkirina Fîzîkî: Li dijî netew an jî girûpên baweriyê yên ku hejmara wan kêm e ,lê belê weke desthilatdar di jor de dimînin tê meşandin. Ji bo tunekirin û ji holê rakirina wan tê armanckirin, hemû nirxên wan tên desteserkirin. Mînaka Ermeniyan heye, heta niha jî tirbên wan tên vekirin ji bo zêrên wan derxin.
Qirkirina Çandî: Li dijî gelên ku hejmara wan zêde ye,lê di mile siyasî de zêde ne hakim in tê meşandin. Armanc jê jî tunekirin e.
Qirkirina fîzîkî bi demekê ve girêdayî ye lê bandora wê demdirêj e, lê qirkirinên çandî demdirêj tên meşandin û bandora wê jî demdirêj e. Qirkirina çandî ne tenê bi demekê yan jî bi pêvajoyekê vegirêdayî ye. Dem, dem tê pilankirin li gorî pêvajoyên cuda, pergalên heyî reng û şêweyê wê tê guhertin lê di cewher de heman tişt e.
Qirkirin di bingehê xwe de kiryarekî dewletê ye. Dema ku em li qirkirinê dinêrin em dibînin ku qirkirin bi destpêka pêvajoyên netew dewletê re pêş ketiye. Berya wê komkujî hene lê ew komkujî nayên wateya qirkirinê. Komkujî û qirkirin du tiştên ji hev cuda ne. Di qirkirinan de wek polîtîkayên demê komkujî jî pêk tên.Di qirkirinan de karekterê baviksalariyê karekterê desthilatdariya zilam heye.
Qirkirin di hiqûqa giştî de weke “jenosîtê” tê binavkirin, jenosît jî ji genosê tê û wateya vê qewm yan netew e, sayt (seid) jî bi latînî kuştin e, qewm kuştin- nîjad kuştin di bingeh de ev heye. Pênasekirina qirkirinê bi giştî wiha ye.Komek ku ji aliyê komeke din ve di mile irq û cins de, di milî aborî, siyasî û bawerî de bi kuştinê re armanc bê girtin ev dibe qirkirin.
Qirkirin weke peyv xistina wê ya rojeva cîhanê ji aliyê kesekî bi navê ”Refal Lemkîn” ve çêbûye.Ew kes hiqûqnasekî ji Polonyayê ye,lê belê eslê wî cihû ye.Ew di sala 1900’î de hatiye dinyayê û di sala 1959’an de jiyana xwe ji dest daye.
Qirkirinên ku giştî hatine meşandin di hin pêvajoyan de hatine kirin. Wekî rêxistineke çavdêriyê ya neteweyên yekbûyî çavdêrî kiriye û di bin kontrola wan de hin raporên li ser qirkirinan hatine amadekirin.Di van raporan de qirkirin bi hin gavan pênase kirine.
Di destpêka qirkirinê de gava yekem çi ye? Gava yekem parçebûn avakirin e. Di yek parebûyînê de parçebûyînê çêbikî, ji xwe ew pêşiya her tiştî vedike.Di qirkirinan de dema ku parçebşyînek “ew,em” çêbibe, li waletekî, li ser axekê,bajarekî,taxekê cudabûyînek ”ew,em” pêş bikeve di vê derê de deriyê qirkirinê ji xwe tê vekirin…
Di raporê de xalên bi vî rengî jî derketine.
Di qirkirinan de bi giştî niyet,pilankirin û pêkanîn hene, ev her sê pêvajo tên meşandin.Dema ku qirkirin tên kirin kesê ku tevlî nebe wekî xayîn tê îlankirin, dema ku tecawizên komî tên kirin yên ku tecawizê nekin wekî ne zilam e tê nîşandan.
Ev tehrîk e , ji bo tecawizê bikin yê ku nake dibêjin “tu ne zilamî”.Dema ku niyeta qirkirinê hebe û were pilankirin wê demê cîranê te yê ku tu pê re weke malbatekî jiyayî jî, êdî tu bi kuştina wî difikirî, dihêle ku insan bi xwe jî azad nefikire, derûniyek azad jî xwe bi xwe ava neke.Insan mecbûr dimîne ku bikeve derûniyeke civakî û li gorî wan weke robotekî mezin tev bigere.
Viyan Cûdî
Navenda Lêkolînên Stratejîk a Kurdistanê
www.lekolin.org – www.navendalekolin.com -www.lekolin.net – www.lekolin.info
