GERMİYAN, DUZXURMATO, XANEQİN’E KISA BİR BAKIŞ…

Ortadoğu siyasetine şekil veren hem kültürel inançsal, hem de
ekonomik-sosyolojik anlamda farklılıklar barındıran Musul-Kerkük alanı üzerinde
ABD, Türkiye ve İran’ın hâkimiyet geliştirme çabaları çarpıcı biçimde kendisini
göstermektedir. Petrol hatlarının’ da bulunduğu bu stratejik alana yönelik
yukarıda da belirttiğimiz üç güç tarafından ince bir siyaset yürütülmektedir.
DAİŞ çetelerinin bu bölgeye saldırısı ve saldırı sonrası her üç tarafın kendi
güçlerini konumlandırması bu ince siyasetin somut örneğidir. Özellikle İran bu
konuda göze batmaktadır. Bahsi geçen bu alanlara kısaca göz atalım.

Germiyan’da
İran etkisi

Germiyan bölgesi Bağdat Hükümeti’ ne bağlı olmasına rağmen bölgede
İran’ın etkisi kendisini yoğunca hissettirmektedir. Bu konuda en belirgin bölgeler
Xaneqin, Kelâr ve Duzxurmatu olmaktadır. İran bu bölgede kendisine bağlı olan
Heşti Şahbi milislerini ve kendi istihbaratını yerleştirerek bölge üzerinde
ince bir politika yürütmektedir. Germiyan bölgesi aslında YNK alanı olarak
bilinirken, YNK bölgede öneminin neredeyse tümünü yitirmiş durumundadır.

YNK’
nin Germiyan’daki Rolü

YNK başta Germiyan alanında ve bununla birlikte tüm Başurê
Kurdistan’ da hem ekonomik hem siyasi yetkisini yitirmiştir. YNK kendi
iradesiyle siyaset yürütememektedir. ”Ben Görmem Politikası” temelinde
kendisini en güçlü tarafa dayandırmaya çalışarak bu gücün yürütmüş olduğu
faaliyetleri görmezden gelir. Böylece Germiyan bölgesi askeri anlamda YNK
denetimi altında olurken, siyasi denetim İran’ın elindedir. Fakat YNK’nin dışa
bağımlı tarzı halk desteğinin azalmasına neden olmuş, bu alanlardaki güç
kaybının başlıca nedeni olarak değerlendirilmiştir. Bazı bölgelerde askeri
anlamda da resmen Heşti Şahbi milislerin denetimine geçmiştir.

Bu alanlarda halk desteğini yitiren YNK ise kendisini daha da
farklı güçlere dayanma ihtiyacı duymuştur. KDP ve Türkiye ile anlaşmalar da bu
çerçevede yapmak zorundadır. Örnek vermek gerekiyorsa sözde PKK karşısında
dost olarak görünmeye çabalarken, diğer taraftan da Medya Savunma Alanları’na yönelik
Türk İstihbaratı-MİT’e istihbarat temin etmektedir.  Kerkük hattında DAİŞ’e karşı savaşan HPG
gerillalarını bu alanlardan çıkarmak için Türk istihbaratı ve KDP ile ortaklaşa
hareket geliştirerek provokasyonlar geliştirmektedir.

İran’ın
Xaneqin, Emin Bapir ve Duzxurmoto’da hakimiyeti

İran bölgedeki hâkimiyetini istihbarat üzerinden kurmaktadır. İran
kendi devlet sınırları içinde uyguladığı yöntem ve sistemi bu alan üzerinde de
geliştirmektedir. Her ailede bir İtlahat elemanı bulunmaktadır. Bu kişiler tüm
gelen geçen yabancılar hakkında bilgi toplamaktadır. Xaneqin, Emin Bapir ve
Duzxurmato’ da siyasi ve askeri anlamda İran hâkimiyeti söz konusudur. Alanda
tüm siyasi gelişmelerde rolü olduğu kadar istediği an müdahalelerde buluna
biliyor. Celewle’ de YNK’ nin gerillaların çekilmesi istemesinin arkasında
aslında İran vardı. Buradan çıkan sonuç şudur ki İran’ın kendi sınır ve
devletini olası bir saldırıya karşı savunması için sınırı bulunan yakın
bölgelerde kendi sitemini oturtmak istiyor. Bu şekliyle İran, sınırlarını gayri
meşru olarak genişletmektedir.

Celewle’
nin Sosyal Yapısı Ve Askeri Yapısı

Celewle’ nin geleneksel olarak nüfusun yüzde atmışı Kürtlerden
oluşmaktadır. Fakat DAİŞ çetelerin saldırısı sonrasında yaşamları tehdit
altında olan Kürt nüfusunun göçmesi ile birlikte bu oran daha da düşmüş
durumdadır denilebilir. Arap nüfusunun içinde bulunan El Kaide
sempatizanlarının saldırı sırası DAİŞ çetelerine destek verip katılması,
Kürtler’ de büyük bir kırım ve göç dalgasına neden oldu. Kaçan Kürtler Kelar ve
Xaneqin’ e yerleşmiştir. YNK Peşmergeleri Celewle’yi yine ele geçirdiler.
Celewle’nin YNK Peşmergelerin elinde bulunmasına rağmen halk geri dönmemekte,
özellikle Şengal’de KDP Peşmergelerinin pratiklerinin de etkisi ile peşmergeye
güven duymamaktadır. Celewleliler başta olmak üzere genel olarak bölgeden DAİŞ
çete saldırıları ile göç etmek zorunda kalanlar kendi güvenliklerini YNK ya da
KDP peşmergelerine teslim etmekte duydukları tereddütü dönmemek olarak
yansıtmaktadırlar. Celewle boşaltılmış durumundadır ve boşalan kentlerin de
dokuları zamanla bozulmaya başlamıştır. Kentin dokusunun bozulmasına ve
Celewlelilerin dönmemekte ısrar ediyor olmalarındaki en büyük neden olan
güvensizliğe ek olarak, Peşmergelerin kentteki bankaları soyması ve insanların
evlerine tarumar etmesi, geri dönüşleri derinden engellemektedir.

Xaneqin’
in Sosyal Ve Askeri Yapısı Üzerine

Coğrafi olarak düz ve sade bir alana sahip olan Xaneqin İran
sınırının yalnızca12 km ötesinde bulunmaktadır. Xaneqin’in nüfusu Arap, Türkmenlerin
yanı sıra Kürtlerin de dahil olması ile tam bir mozaiği yansıtmaktadır.
Konuşulan diller Arapça, Kürtçenin Hewraman ve Kelhori lehçeleri, Türkmence ve
Maçin’dir. Halkın gelirinin bir kısmını tarım üzerinden sağladığını söylemek
mümkün fakat İran ile sınır olmasından da kaynaklı olarak ‘sınır ticareti’nin
temel geçim kaynağı olduğunu da belirtmek gerekiyor. Bölgenin ticaret kaynağını
İran oluşturmaktadır. Her ne kadar halklar ve diller mozaiği önümüze koyan
Xaneqin’de mezhepçiliğin de ağır bastığının altını çizmek gerekiyor.  Nüfusun yüzde altmışını oluşturan Şii kesim,
Irak’tan ziyade kendisini İran’a daha yakın bulmaktadır. İran’ın Irak’ta
bulunan askeri gücü diyebileceğimiz Haşti Şahbi’ ye işte bu nedenden kaynaklı
olarak duyulan sempati yoğundur. Resmi olarak Xaneqin YNK’ nin askeri denetimi
altındadır fakat belirtmeye çalıştığımız nedenlerden de ötürü salt Şii kökenli
yurttaşlar değil YNK Peşmergeleri de Haşti Şahbi’ye yönelik katılımların da
olduğunu belirtebiliriz. Buradaki Haşti Şahbi askeri gücünün sayısı 2500 ve
4000 arasındadır. Bölgedeki İran’ın denetiminin yoğunluğunu anlamak için bir de
İtlahat’ın örgütlenmesine göz atmak gerekiyor. Xaneqin, içten içe bölgede de
yoğunca işlenen mezhep çatışmalarının yaşandığı noktalardan biri olma konumuna
gelme riski ile karşı karşıyadır. Böyle bir durum İran istihbaratı İtlahat
tarafından en ince yöntemlerde sürdürülmektedir.

Kelâr
Hakkında

Arazi yapısı itibariyle düz ve sade bir yapıya sahip Kelâr’ın
nüfusu 200.000 civarındadır. Çoğunluk Kürt ve Araplardan oluşurken Türkmenlerde
azımsanmayacak nüfusa sahiptir. Temel gelir kaynaklarını tarım ve İran
ağırlıklı ‘sınır ticareti-kaçakçılıktır’. 
Kelâr’ ın yakınlarından geçen Sirwan suyunun İran tarafından kesilmesi
sürekli bölgede siyasi bir soruna neden oluyor. Askeri anlamda YNK hâkimiyeti
ağırlıktadır. İlginç bir husus ise, büyük işsizlik oranına rağmen Kelâr
halkının zengin oluşudur. Dini açıdan da bir çok mezhep ve inancın barındığı
bir yapıya sahiptir. Kelâr halkının büyük bir çoğunluğu PKK’ye sempati duymaktadır.
Bunun dışında selefilerin bölgede bir yapılanmalarının olduğunu belirtmek
mümkündür. Selefiler çok katı, içine kapanık ve ağır kuralara göre yaşıyorlar,
camileri de ayrıdır.

Sonuç
olarak

Genel olarak bu alana yönelik şu hususlar öne çıkmaktadır.
Görünüşte YNK alanı olmasına rağmen bu bölgeyi asıl yöneten güç İran’dır.
PKK’nin de son dönemde halk üzerinde ciddi bir etkisinin meydana geldiğinin de
altını çizmek gerekmektedir.

Goran
Akreyî

Kürdistan
Stratejik Araştırmalar Merkezi

www.lekolin.com
– www.lekolin.org – www.lekolin.net – www.lekolin.info – www.navendalekolin.com